Strona Główna › Przydatne pojęcia › Czym jest zen?

Czym jest zen? | Fot. Scott Webb

Czym jest zen?

Z tym słowem spotykamy się bardzo często, szczególnie w tekstach związanych z filozofią i duchowością. Lecz czym jest zen? Co to znaczy praktykować zen? Oto pytania, na które warto udzielić klarownej odpowiedzi.

Praktykując zen, możesz doświadczyć, czym naprawdę jest życie. To wydaje się zadziwiające, ale właśnie zen pozwala na najlepsze odczuwanie siły jednego z podstawowych praw wszechświata: paradoksu.

Czym jest zen – tak naprawdę?

Prawdziwy zen jest praktyką, której celem jest powrót do rzeczywistej jaźni tu-i-teraz, do swojej prawdziwej natury. Tak można pokrótce zdefiniować zen. Niestety, choć powyższe zdanie jest krótkie i proste, wcale zbyt wiele nie wyjaśnia osobie kompletnie z zen nieobeznanej.

Spróbujmy więc od innej strony.

Zen jest szkołą buddyzmu mahajany, powstałą w Chinach za czasów dynastii Tang (buddyzm chan). Szkoła zen znajdowała się pod silnym wpływem taoizmu i rozwinęła się jako odrębna szkoła buddyzmu chińskiego. Z Chin, buddyzm chan rozprzestrzenił się na południe do Wietnamu, na północny wschód do Korei oraz na wschód do Japonii, gdzie był znany jako japoński zen.

Termin zen pochodzi z japońskiej wymowy chińskiego słowa 禪 (chan), którego korzenie znajdują się w indyjskiej praktyce zwanej dhjana (hinduistyczna oraz buddyjska praktyka medytacyjna, inaczej skupienie). Zen kładzie nacisk na rygorystyczną samokontrolę, medytację, wgląd w naturę Buddy oraz osobiste wyrażanie tego wglądu w codziennym życiu (zwłaszcza dla dobra innych). Zen sprzyja bezpośredniemu zrozumieniu natury rzeczy poprzez zazen oraz interakcję z doświadczonym nauczycielem.

Tyle, jeśli chodzi o suche fakty. Pamiętaj jednak, że w ostateczności zen jest pojęciem, którego nie można całkowicie wyjaśnić słowami. Bardzo dużo zależy tutaj od własnej intuicji i wewnętrznego odczuwania. Jeśli się jednak uprzemy, by używać słów (co jest naturalne w przypadku artykułu takiego jak ten), możemy zrobić to w następujący sposób:

1. Zen oznacza życie w teraźniejszości i doświadczanie rzeczywistości w pełni – rozkoszowanie się cudem życia.
2. Zen oznacza bycie świadomym swojej jedności z wszechświatem oraz wszystkim, co się w nim znajduje.
3. Zen jest bardziej nastawieniem niż ideologią czy zbiorem przekonań.

Praktyka zen

W centrum praktyki zen znajduje się medytacja (zazen). Myliłby się jednak ten, kto uznaje medytację za ucieczkę od życia. Jest dokładnie odwrotnie. Medytacja pozwala na zrozumienie istoty życia i doświadczanie go w pełni – ze wszystkimi jego przyjemnościami, ale i troskami. Zen jest drogą do przebudzenia: zrozumienia, kim naprawdę jesteśmy. Za tym idzie dążenie do służenia innym i wzięcia odpowiedzialności za własne życie.

Pewien mistrz zen powiedział, że słuchanie i myślenie są jak stanie na progu, a medytacja to powrót do domu i siedzenie w spokoju. Co więcej, zazen jest naprawdę bardzo prostą praktyką i nie wymaga skomplikowanych instrukcji. Kiedy ktoś bada starożytne instrukcje medytacyjne, to zawsze jest zaskoczony, jak bardzo są one krótkie i proste. Tak naprawdę wystarczy bowiem siedzieć w prawidłowej pozycji i mieć pełną świadomość swojego ciała, oddechu i umysłu.

W zazen niczego nie poszukujemy, nawet oświecenia. Bodhidharma nazwał medytację "praktyką dla tych, którzy nie poszukują". Co ciekawe, efekty zazen są niezwykle znaczące dla ludzkiego ducha. Regularnie praktykowany zazen wydaje się ożywiać układ nerwowy, wzmacnia splot słoneczny.

Niektórzy badacze twierdzą, że medytacja pomaga nie tylko we wzmocnieniu zasobów duchowych człowieka, ale też ułatwia powrót do zdrowia po niektórych chorobach, zmniejsza depresyjność i podatność na stany lękowe, pomaga w eliminowaniu złych nawyków, rozwija spostrzegawczość, etc.

Paradoks zen

Drugim z istotnych elementów zen jest paradoks, którego najważniejszą zaletą jest wytrącanie umysłu z rutyny. Paradoks pozwala wyłączyć racjonalne myślenie i pobudzić duchową intuicję. Wskazuje również na to, że prawdy o wszechświecie nie można uzyskać przez zastosowanie zwyczajnej logiki. W związku z tym można powiedzieć, na przykład, że zen jest wszystkim, a jednak jest niczym. Albo że zen jest zarówno pusty, jak i pełny.

To może się wydawać bardzo dziwaczne. Wielu ludzi traktuje zen jako mało atrakcyjne hokus-pokus, niemające nic wspólnego z prawdziwym rozwojem duchowym. Jeśli jednak wykroczyć poza racjonalizm i proste myślenie przyczynowo-skutkowe, zen zaczyna odkrywać przed człowiekiem prawdę o życiu.

Paradoksy zen są najczęściej demonstrowane za pomocą krótkich opowieści czy też zagadek (tzw. koany), będących swoistym ćwiczeniem dla umysłu. Ich celem jest nauczenie adepta rozwiązywania problemów "poza myśleniem". Specyficzna konstrukcja koanu łamie logiczne założenia naszej rzeczywistości, a tym samym uderza w tradycyjny sposób myślenia człowieka.

Wiersz o zen

Chcąc odpowiedzieć na pytanie, czym jest zen, chyba najlepiej będzie zasięgnąć opinii prawdziwych mistrzów. Poniżej znajdziesz cytat, który wspaniale oddaje naturę zen. Autorem poniższego tekstu jest mistrz Seung Sahn:

Zen jest bardzo prosty... Czym jesteś?

Wszyscy szukają szczęścia na zewnątrz, ale nikt nie rozumie swojej prawdziwej wewnętrznej jaźni. Zanim się urodziłeś – skąd pochodzi twoje ja? Kiedy umrzesz – dokąd pójdzie twoje ja? Jeśli szczerze będziesz pytał, czym jesteś,  wcześniej czy później osiągniesz punkt, gdzie znika całe myślenie. Nazywamy to stanem "nie-wiem".

Zen jest utrzymywaniem umysłu w stanie "nie-wiem" zawsze i wszędzie.

Medytacja w zen oznacza utrzymywanie "umysłu nie wiem" w czasie pokłonów, w czasie śpiewów i w czasie zazen. To formalna praktyka zen.

Kiedy coś robisz – po prostu to rób. Prowadząc samochód, tylko prowadź. Jedząc, tylko jedz. Pracując, tylko pracuj. Z czasem twój umysł "nie wiem" stanie się czysty. Wówczas, kiedy zobaczysz niebo – będzie błękit. Zobaczysz drzewo – będzie tylko zieleń.

Twój umysł jest czysty jak lustro. Pojawia się czerwień – lustro jest czerwone. Pojawia się biel – lustro jest białe. Pojawia się ktoś głodny – karmisz go. Pojawia się ktoś spragniony – poisz go.

W zen nie ma żadnych pragnień dla siebie, jedynie dla wszystkich istot. Ten umysł to już jest oświecenie. Nazywamy to wielką miłością, wielkim współczuciem, wielką drogą bodhisattwy.

To bardzo proste, wcale nie trudne!