Strona Główna › Przydatne pojęcia › Co to jest duchowość człowieka? 10 porad dla początkujących

Dowiedz się czym naprawdę jest duchowość człowieka | Fot. Pixabay

Co to jest duchowość człowieka? 10 porad dla początkujących

Duchowość człowieka – co to jest, jak możemy ją zdefiniować? Wbrew pozorom nie jest to łatwe zadanie. Istnieje wiele sposobów podejścia do tego zagadnienia. Niektórzy mogą skupiać się na praktykach religijnych, podczas gdy inni bardziej cenią osobiste doświadczenie.

Spis treści

Z całą pewnością duchowość jest tym, co dotyka naszych najgłębszych potrzeb i pragnień jako istot ludzkich. Zapewnia poczucie celu i połączenia z czymś większym niż my sami.

Niezależnie od tego, czy jesteś osobą religijną, czy nie – duchowa sfera Twojego istnienia jest niezwykle ważna. Ważniejsza, niż może się wydawać na pierwszy rzut oka. Dlatego zasługuje na szczególną uwagę i zrozumienie.

Ale czy w ogóle można pojąć znaczenie duchowości? Skoro istnieje tak wiele różnych interpretacji tego prostego słowa; skoro ludzie od zarania dziejów nie mogą się w tej kwestii dogadać – czy jest sens podejmować takie wyzwanie w krótkim internetowym artykule?

Być może za chwilę będziesz świadkiem mojej porażki. Być może jednak dostarczę Ci motywacji do przemyśleń. Mam nadzieję, że z lektury poniższego tekstu wyniesiesz coś wartościowego. W najgorszym razie dowiesz się, co rozumiem pod pojęciem duchowości. W najlepszym… Twoje życie ulegnie poprawie.

Czym jest duchowość człowieka?

Jak wspomniałem, nie ma jednej powszechnie przyjętej definicji duchowości. Nawet pobieżna analiza wskazuje na szeroki zakres znaczeniowy tego terminu – istnieją bardzo wąskie definicje, ale też niezwykle rozbudowane i wielowymiarowe.

Najczęściej pojęcie duchowości jest przez ludzi wiązane z osobistą sferą różnorodnych doświadczeń wewnętrznych. Obejmuje ona poszukiwania ostatecznej rzeczywistości, najważniejszych wartości oraz przekraczanie ograniczeń materialnego życia.

Na duchowość człowieka mogą wpływać przekonania i praktyki religijne, ale to nie znaczy, że inne ścieżki są błędne lub pozbawione sensu. W ostatecznym rozrachunku wewnętrzne przeżycia są osobistą sprawą każdego z nas. Zamykanie ich w ściśle określonych dogmatach nie ma zazwyczaj pozytywnego wpływu na jakość codziennej egzystencji.

Zanim przejdziemy dalej, przedstawię Ci 4 filary wiedzy o duchowości. Bez nich trudno byłoby pojąć, jak prawidłowo rozwijać swoją wewnętrzną naturę.

1. Duchowość przejawia się na różne sposoby. Jest wyrażana poprzez takie praktyki jak modlitwa, medytacja, uważność, joga, ale też najzwyklejsze akty dobroci i współczucia wobec innych.
2. Duchowość wiąże się z osobistą podróżą, której celem jest samopoznanie. Ludzie od zarania dziejów starają się zrozumieć swoje miejsce we wszechświecie i cel własnej egzystencji. Poprzez duchowe poszukiwania mogą rozwiać swoje wątpliwości.
3. Duchowość jest ważnym źródłem siły i pocieszenia w trudnych czasach, przynosząc poczucie nadziei i wewnętrznego pokoju.
4. Duchowość przyczynia się do ogólnego dobrostanu jednostki.

Porównanie z religią

Duchowość i religia są powszechnie uważane za pojęcia bliskoznaczne, ale moim zdaniem nie powinniśmy traktować ich w ten sposób. Duchowość może być religijna lub niereligijna. Ten podział należy wyraźnie zaznaczyć i pamiętać o nim. W tym kontekście mamy do czynienia z pewnymi różnicami, które mogą mieć ogromny wpływ na Twoje osobiste doświadczenia.

1. Wierzenia i praktyki: Religia charakteryzuje się zbiorem wierzeń i rytuałów, które są wspólne dla określonej grupy osób. Z kolei duchowość niereligijna jest bardziej zindywidualizowana i obejmuje przekonania i praktyki, które mogą być unikalne dla danej osoby.
2. Zorganizowana struktura: Religia opiera się najczęściej na hierarchicznie uporządkowanych instytucjach. Z kolei duchowość niereligijna jest znacznie bardziej elastyczna – może być praktykowana niezależnie od jakichkolwiek zorganizowanych form.
3. Obowiązujące zasady: Religia posiada zestaw norm i dogmatów, które są określone przez grupę sprawującą nadzór nad całą organizacją. Przestrzeganie tych reguł jest mocno pilnowane, a odstępstwa – karane. Z kolei duchowość niereligijna jest skoncentrowana na osobistych doświadczeniach i samopoznaniu. Zwykle nie obowiązują tutaj żadne dogmaty, a zasady mogą ulegać zmianie wraz z osobistym rozwojem człowieka.
4. Społeczność: Religia jest zwykle związana z przynależnością do określonej wspólnoty. Wyznawcy gromadzą się razem, aby praktykować swoją wiarę. Duchowość niereligijna, chociaż może wiązać się z poczuciem wspólnoty, jest raczej skoncentrowana na rozwoju osobistym i z powodzeniem może być praktykowana niezależnie od jakiejkolwiek społeczności czy grupy.
5. Kwestia Boga / bóstw: Religia najczęściej skupia swoją uwagę na jakimś bóstwie, któremu wyznawcy oddają cześć i starają się na różne sposoby „obłaskawić”. Tymczasem w duchowości niereligijnej chodzi o coś zupełnie innego – o człowieka i jego osobistą drogę.

Historia pokazuje, że ludzie wierzący bardzo często oddalają się od prawdziwej duchowości, ograniczając swoją praktykę do sztywnych dogmatów oraz zabobonnego lęku. Jeśli chcesz się dowiedzieć więcej na ten temat, przeczytaj: Religijność a duchowość, czyli jaka jest różnica między religią a duchowością?

Rodzaje duchowości

Ludzie poszukują wewnętrznego spokoju, ale gdy wkraczają na duchową ścieżkę, często stają w obliczu dość prozaicznego problemu. Okazuje się bowiem, że istnieje kilka rodzajów duchowości. Każdy z nich może pomóc w osiągnięciu tego samego celu, jakim jest znalezienie drogi do szczęścia. Ale czyni to na różne sposoby.

Masz prawo samodzielnie wybrać swoją ścieżkę. Nie pozwól, by ktokolwiek wmawiał Ci, że jest inaczej. Aby jednak wybór był świadomy, musisz poznać dostępne opcje. A tych masz w gruncie rzeczy pięć:

[1] Duchowość pierwotna – skupiona przede wszystkim na obowiązkach ciążących na członkach grupy (np. plemienia). Jest to duchowość mocno oparta na tradycji i często związana z naturą – człowiek jako nierozłączny element środowiska nie jest w stanie się od niego duchowo oddzielić.

[2] Duchowość religijna – oparta na wierze, objawieniach i różnego rodzaju autorytetach (np. kapłanach, guru, nauczycielach duchowych). Praktykowanie tej formy duchowości skupia się na rytuałach i obowiązkach nakładanych na wiernych.

[3] Duchowość społeczna – skupiona na poszukiwaniu ludzi o podobnych poglądach, by wspólnie odbywać różnorodne praktyki duchowe, często na zasadzie eksperymentu. Choć ten rodzaj duchowości może przejawiać się w wysokim zaufaniu do autorytetów, bardzo ważny jest tutaj aspekt równości oraz pomagania innym.

[4] Duchowość intelektualna – oparta na wiedzy i poszukiwaniu dowodów. Wszelkie zasady duchowe są tutaj ustalane na podstawie badań naukowych oraz obserwacji wszechświata (np. filozofia, fizyka kwantowa). Ważniejsze od studiowania świętych pism czy przekazów nauczycieli duchowych jest dotarcie do faktów.

[5] Duchowość uniwersalna – obejmuje obiektywne zasady. Niestety są one często trudne do ustalenia i dlatego większość ludzi odczuwa niechęć do tego typu duchowości. Niemniej opiera się ona na prawach dotyczących wszystkiego i wszystkich w jednakowym stopniu. Nie jest uzależniona od indywidualnych przekonań, wierzeń czy pragnień.

Dowiedz się więcej: Czym jest uniwersalna duchowość?

Po co człowiekowi duchowość?

Jako że duchowość człowieka to pojęcie interpretowane na wiele sposobów, może pełnić różnorakie funkcje. Niezależnie jednak od wybranej przez Ciebie ścieżki, istnieją pewne niepodważalne korzyści, jakie możesz odnieść z praktykowania duchowości. Należą do nich przede wszystkim takie oto skarby:

1. Będziesz się rozwijać, tak po prostu – chodzi przede wszystkim o większą samoświadomość, która zachęci Cię do refleksji nad własnymi przekonaniami, wartościami i zachowaniami oraz dokonania pozytywnych zmian w życiu.
2. Nauczysz się badać swoją wewnętrzną naturę, czyli poznasz siebie na wielu różnych poziomach – fizycznym, emocjonalnym, psychicznym, intelektualnym etc.
3. Odnajdziesz sens życia. Nie tylko zyskasz okazję, by przyjrzeć się rzeczywistości z szerszej perspektywy, ale i odkryjesz swoje miejsce we wszechświecie. I oczywiście znajdziesz odpowiedzi na liczne pytania egzystencjalne, które Cię zapewne męczą.
4. Wzmocnisz swoją odporność psychiczną – zyskasz zdolność do pokonywania przeciwności losu oraz podejmowania wielkich wyzwań. Co za tym idzie – posiądziesz skuteczne narzędzia do radzenia sobie z trudnymi emocjami i wydarzeniami.
5. Wykształcisz bardziej pozytywny sposób myślenia, co wydaje się szczególnie korzystne we współczesnym świecie. Zamiast traktować życie jak nieustanną walkę i wciąż się stresować, możesz wesprzeć się na duchowości. Ona nauczy Cię życia wolnego od niepotrzebnych trosk.
6. Doświadczysz poczucia wspólnoty i przynależności – często wiąże się to z pragnieniem odnalezienia osób podobnie myślących. Nauczysz się przy tym oferować wsparcie ludziom znajdującym się w potrzebie.
7. Poprawisz relacje z innymi – to naprawdę niesamowite, jak bardzo duchowość wspiera budowanie pozytywnych więzi z ludźmi. Pomaga nie tylko w tworzeniu lepszych związków osobistych (np. rodzinnych, miłosnych), ale także w głębszym rozumieniu różnych kultur i tradycji.
8. Otworzysz się na nowe doświadczenia i pobudzisz ciekawość, a przede wszystkim poczujesz silne pragnienie odkrywania sekretów życia. A gwarantuję, że są one niesamowite.

Myślę, że na początek to w zupełności wystarczy. Staraj się koncentrować właśnie na tych kwestiach, gdy podejmujesz praktykę duchową, a wszystko będzie w porządku.

10 porad dla początkujących

Świat stawia przed ludźmi wiele wyzwań. Na własnej skórze wielokrotnie przekonałem się, jak łatwo można poczuć się zagubionym. Na szczęście duchowość pomaga mi w odnalezieniu wewnętrznej równowagi.

Jeśli Ty również chcesz wykorzystać duchowość do polepszenia swojej codziennej egzystencji, możesz to zrobić. Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby zacząć choćby w tej chwili. Zanim jednak podejmiesz jakiekolwiek działania, zapoznaj się z moimi dziesięcioma poradami. Warto je zapamiętać, żeby ustrzec się przed niepotrzebnymi problemami.

1. Duchowość dotyczy wszystkich aspektów życia każdego człowieka, więc nie traktuj jej jako wymysł, kaprys czy efekt zaburzeń psychicznych.
2. Duchowość jest bardzo rozległym i wielowymiarowym zagadnieniem. Nie próbuj ograniczać jej do prostych zasad czy dogmatów. Wówczas łatwo możesz coś pominąć, a w efekcie Twoja ścieżka okaże się znacznie bardziej zawiła, niż tego pragniesz.
3. Pojęcie duchowości nie jest tożsame z religijnością. Nie myl tych dwóch pojęć. W przeciwnym razie możesz kogoś skrzywdzić. Niekoniecznie świadomie.
4. Duchowość nie jest zjawiskiem przejściowym. Nawet jeśli się znudzisz tym tematem, nigdy nie przestaniesz prowadzić życia duchowego.
5. Patrz na duchowość jak na proces – wszystko może ewoluować i przyjmować całkowicie nieprzewidywalne formy.
6. Zajmować się duchową stroną życia możesz na wiele różnych sposobów. Każdy z nich przedstawia jakąś wartość, więc nie poniżaj nikogo, kto kroczy drogą odmienną od Twojej.
7. Pojęcie duchowości ma za sobą wielowiekową tradycję, dlatego unikaj rozpatrywania go w oderwaniu od historii oraz zdobyczy różnych dziedzin naukowych czy artystycznych.
8. Odbieraj duchowość na poziomie indywidualnym. Zbiorowe praktyki niekoniecznie muszą być złe, ale prędzej czy później zwiodą Cię na manowce.
9. Właściwie pojmowana duchowość jest w stanie zaspokoić wszystkie najważniejsze potrzeby człowieka. Pamiętaj o tym. Zwłaszcza w trudnych momentach swojego życia.
10. Nie musisz być wybitną postacią, by praktykować duchowość. Dzięki wytrwałej i szczerej pracy nad sobą nie będziesz nigdy stać niżej niż powszechnie znani mędrcy.

Największe mity duchowości

Z uwagi na spore trudności w definiowaniu duchowości, funkcjonuje wiele fałszywych przekonań na temat jej praktykowania. Są to różnego rodzaju mity oraz idee, które próbują uchodzić za istotne duchowe zasady, a w rzeczywistości stanowią jedynie efekty błędnego rozumowania. Oto kilka przykładów:

1. Mit: Istnieje ostateczny cel duchowości – jedni określają go mianem zbawienia, inni mówią o oświeceniu, samorealizacji czy zjednoczeniu z prawdą. Fakt: W duchowości nie ma linii mety. Nie istnieje koniec drogi, do którego musisz dotrzeć.
2. Mit: Człowiek uduchowiony powinien mieć nauczyciela (guru, kapłana, mistrza). Fakt: Chociaż dobry przewodnik jest niezwykle cenny, to nawet największy mędrzec nie jest w stanie poprowadzić Cię właściwą ścieżką. Tylko Ty możesz to zrobić.
3. Mit: Należy wyrzec się świata materialnego, żeby być człowiekiem uduchowionym. Fakt: Nie musisz zamykać się w klasztorze czy pustelni, żeby rozwijać się wewnętrznie. Możesz wieść całkowicie normalne życie. Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby posiadać rodzinę, pracę czy dziwaczne hobby. Ja na przykład lubię budować statki kosmiczne z klocków Lego, co w żaden sposób nie wpływa negatywnie na mój rozwój duchowy.
4. Mit: Konieczna jest modlitwa lub medytacja. Fakt: Obie te aktywności są bardzo pomocne, ponieważ pozwalają skupić się na własnym wnętrzu. Istnieją jednak bardzo uduchowieni ludzie, którzy tego typu działania całkowicie odrzucają.
5. Mit: Trzeba mówić i postępować w określony sposób, by praktykować duchowość. Fakt: Właściwie to… każdy człowiek jest istotą duchową. Niezależnie od swojego postępowania. Jeśli więc robisz cokolwiek, co ma na celu Twój rozwój osobisty, już praktykujesz duchowość. Nawet jeśli czytasz (dla przykładu) zwyczajną powieść i czegoś się przy okazji uczysz… To w zupełności wystarczy. Nie ma potrzeby robienia czegoś, czego wymagają od Ciebie inni – kapłani czy guru.
6. Mit: Uduchowiona osoba musi zrezygnować z jedzenia mięsa, picia alkoholu czy innych używek (np. cukier, narkotyki). Fakt: Wybór przyjmowanych pokarmów i napojów może mieć wpływ na rozwój wewnętrzny, jednak nie jest gwarantem żadnych postępów w tej materii.
7. Mit: Duchowość przynosi tylko pozytywne doświadczenia. Fakt: W rzeczywistości często jest wręcz odwrotnie. Osoba szczerze oddająca się swojej praktyce może przeżyć wiele nieprzyjemnych chwil. Są one nieodłączną częścią podnoszenia świadomości.
8. Mit: Ktoś Cię nagrodzi za bycie dobrym człowiekiem. Fakt: Żaden Bóg czy karma nie wręczą Ci laurki za dobre uczynki. Nie dostaniesz biletu do Raju czy innego mitycznego miejsca. Bycie dobrym ma ogromną wartość, ale nie czyni Cię w żaden sposób lepszym od innych ani uprawnionym do otrzymania nagrody.
9. Mit: Bycie człowiekiem uduchowionym oznacza (niejako automatycznie) przynależność do określonego wyznania. Fakt: Pomiędzy duchowością a religią istnieją dość istotne różnice, o czym pisałem wyżej, więc masz już pojęcie, o co chodzi.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat mitów i błędów rozpowszechnianych przez przedstawicieli różnych tradycji duchowych, przeczytaj artykuł pt. 10 kłamstw duchowości, które niszczą ludzkie życie.

Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem

Niestety duchowość niesie ze sobą sporo zagrożeń. Możesz zminimalizować ich wpływ na Twoje życie, jeśli będziesz się wystrzegać tego, co jest sprzeczne z ideą praktyki duchowej:

1. Unikanie odpowiedzialności – duchowość nie może być pretekstem do usprawiedliwiania siebie i własnej bezczynności.
2. Potępianie i obrażanie ludzi praktykujących inną formę duchowości lub dystansujących się od jakichkolwiek duchowych idei.
3. Odrzucanie wszystkiego, co jest niewygodne, nieprzyjemne i trudne.
4. Brak równowagi w jakiejkolwiek dziedzinie życia. Popadanie w skrajności jest w większości przypadków szkodliwe.
5. Umniejszanie własnej wartości oraz zaburzona samoocena.
6. Podążanie za modą – duchowość nie powinna stanowić zwykłego hobby czy pasji, które można rozwijać dla przyjemności.
7. Zażywanie różnego rodzaju substancji psychoaktywnych (np. narkotyków) w celu doświadczania stanów mistycznych czy poszerzania świadomości.
8. Wywyższanie się – jeśli uważasz, że praca nad sobą czyni Cię lepszym od innych, twoje działania nie mają zbyt wiele wspólnego z rozwojem duchowym.

Powyższe aspekty praktyki duchowej to przysłowiowy czubek góry lodowej. Więcej o niebezpieczeństwach związanych z duchowością piszę w artykule pt. Zagrożenia duchowe – lista, która może uratować twoją duszę.

Do przemyślenia: cytaty o duchowości

Ilekroć zastanawiam się nad kwestią duchowości – jej znaczeniem w życiu człowieka – na myśl przychodzą mi pewne cytaty, które znajdowałem od czasu do czasu w różnych książkach (niekoniecznie poświęconych duchowości) czy naukach inspirujących osób. Oto krótka lista moich ulubionych sentencji nawiązujących do prawdziwej natury duchowości:

1. Istnieją tylko dwie instrukcje, których musimy przestrzegać, aby rozwijać się i pogłębiać nasze życie duchowe: zwolnij i odpuść. – Oriah Mountain Dreamer
2. Świadomość duchowa rodzi się w czasie doświadczania tajemnicy. Zaczyna się banalnym zdziwieniem, które przechodzi w stanowiący podstawę wszystkiego paradoks. U początków naszego poznania świata znajduje się swoista dwoistość. Dwie możliwości, których nie można pogodzić, a które się wzajemnie wykluczają. Ale są w tym samym czasie. Właśnie ich jednoczesna egzystencja definiuje każdy znany system logiczny. – Lawrence Kushner, Miód ze skały
3. Musisz rosnąć od środka. Nikt nie może cię nauczyć, nikt nie może uczynić cię uduchowionym człowiekiem. Nie ma innego nauczyciela poza twoją własną duszą. – Swami Wiwekananda
4. Jesteśmy najpotężniejsi w momencie, w którym nie musimy już być potężni. – Eric Michael Leventhal
5. Kłamstwo może nas oświecić tak samo jak prawda, jeśli posłużymy się sztuką. – Iris Murdoch, Morze, morze
6. Istnieją zwycięzcy, których wygrana składa się z samych porażek; istnieją zwycięzcy, którzy nie tylko nigdy nie walczyli, ale nawet nie chcieli walczyć, którzy wyrzekli się zwycięstw; to ci, którzy noszą numer zero albo nieskończoność. – Bohumil Hrabal, Kim jestem
7. Jesteśmy niemożliwością w niemożliwym wszechświecie. – Ray Bradbury
8. Życie duchowe nie jest życiem przed, po lub poza naszą codzienną egzystencją. Nie, życie duchowe może być prawdziwe tylko wtedy, gdy jest przeżywane pośród bólu i radości; tu i teraz. – Henri Nouwen
9. Celem życia jest dostosowanie bicia swojego serca do rytmu wszechświata; dopasowanie swojej natury do Natury. – Joseph Campbell
10. Wszyscy jesteśmy – w różnym stopniu – wszystkim. – Lawrence Durrell, Kwartet aleksandryjski: Justyna

Więcej cytatów w podobnym tonie znajdziesz tutaj: Duchowość – cytaty ukazujące paradoksy ludzkiej egzystencji.

Polecana bibliografia

Książki o duchowości to niezwykle bogata w publikacje kategoria. Trudno wyszczególnić zaledwie kilka tytułów wartych przeczytania. Niemniej nie chcę w tym miejscu tworzyć potężnej listy lektur, dlatego zaproponuję takie, które mogą wnieść wartościowe informacje do badań nad kwestią duchowości.

1. Kees Waaijman: Spirituality: Forms, Foundations, Methods, Peeters Publishers, 2002 r.
2. Pam McCarroll, Thomas St. James O’Connor, Elizabeth Meakes: Assessing plurality in Spirituality Definitions, w: Meier et al, Spirituality and Health: Multidisciplinary Explorations, Wilfrid Laurier University Press, 2005 r.
3. Jeremy R. Carrette, Richard King: Selling Spirituality – The Silent Takeover of Religion, Taylor & Francis Group, 2005 r.
4. Anna Grzegorczyk, Jacek Sójka, Rafał Koschany (red.): Fenomen duchowości, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2006 r.
5. Dick Houtman, Stef Aupers: The Spiritual Turn and the Decline of Tradition: The Spread of Post-Christian Spirituality in 14 Western Countries, 1981-2000, w: Journal for the Scientific Study of Religion, 2007 r.
6. Dr Mario Beauregard, Denyse O’Leary: The Spiritual Brain: A Neuroscientist’s Case for the Existence of the Soul, Harper One, 2008 r.
7. Jesse Bering: The Belief Instinct: The Psychology of Souls, Destiny, and the Meaning of Life, W. W. Norton & Company, 2012 r.
8. Joseph Campbell, Bohater o tysiącu twarzy, Nomos, 2013 r.
9. Jiddu Krishnamurti, Pierwsza i ostatnia wolność, Centrum, 2019 r.
10. John Godolphin Bennett: A Spiritual Psychology (The Collected Works of J.G. Bennett), Independently published, 2020 r.

O duchowości możesz również przeczytać w Wikipedii (polecam czytać wersję angielską): Spirituality oraz Spiritual but not religious.