Strona Główna › Przydatne pojęcia › Co oznacza sformułowanie zakazany owoc? W psychologii, Biblii, duchowości i nie tylko

Czym jest zakazany owoc? | Fot. Denis Doukhan

Co oznacza sformułowanie zakazany owoc? W psychologii, Biblii, duchowości i nie tylko

Zakazany owoc to określenie pochodzące oryginalnie z Księgi Rodzaju, w której została opisana historia mieszkającej w Edenie pary pierwszych ludzi – Adama i Ewy. Chodzi tutaj o owoc rosnący na tzw. drzewie poznania dobra i zła.

Idea zakazanego owocu jest więc bezpośrednio powiązana z religiami abrahamowymi (określanymi zbiorczo jako świat abrahamizmu i religii semickich), które wywodzą się z judaizmu starożytnych Izraelitów i oddają cześć Bogu Abrahama. Są to religie monoteistyczne oparte na wierzeniach Abrahama – głównej postaci opisanej w Tanachu, Biblii i Koranie.

Religie abrahamowe wywodzą się (przynajmniej do pewnego stopnia) z pierwotnego judaizmu. Trzema głównymi religiami abrahamowymi są judaizm, chrześcijaństwo oraz islam. Do pozostałych zaliczamy: babizm, bahaizm, druzyzm, mandeizm, karaimizm, ruch Rastafari, samarytanizm. Poza tym istnieją jeszcze różne odłamy, jak sikhizm lub voodoo.

Zakazany owoc – co oznacza?

Zakazany owoc jest metaforą opisującą jakiś obiekt pożądania. Pragnienie posiadania tej rzeczy wynika najczęściej z samego zakazu. Jeśli ktoś (lub coś) zabrania posiadania lub dążenia do zdobycia czegoś – wówczas mówimy o zakazanym owocu.

W skrócie można więc powiedzieć, że zakazany owoc oznacza coś niedozwolonego. Choć jest to rzecz zabroniona, kontakt z nią (np. jej posiadanie) jest bardzo kuszący i zwykle przynosi satysfakcję. Sięgnięcie po zakazany owoc grozi jednak poważnymi konsekwencjami.

Identyfikacja zakazanego owocu

Słowo "owoc" pojawia się w hebrajskim פֶּ֫רִי (pərî). Potencjalnym zakazanym owocem z ogrodu Eden może być: jabłko, winogrono (Talmud), granat, figa (Rabbi Nechemia), szarańczyn (chleb świętojański), cytryna, gruszka, pigwa. Apokryficzna Księga Henocha opisuje drzewo poznania w następujący sposób:

[...] ujrzałem [...] drzewo mądrości, z którego święci jedzą i poznają wielką mądrość. Podobne jest ono do drzewa janowca. Owoc jego jest jak kiść winogron na winnym krzewie, bardzo piękny, a zapach tego drzewa rozchodzi się i sięga daleko. I powiedziałem: To drzewo jest piękne! Jak piękny i przyjemny jest jego widok! (Enoch 32, 3-5)

Jeden z alternatywnych poglądów głosi, że zakazany owoc nie jest w ogóle owocem, ale metaforyczną jednością. Być może chodzi tutaj o owoc łona, czyli o akt seksualny i prokreację związane z Drzewem Życia. Na przykład hinduski duchowy nauczyciel Paramahansa Jogananda w swoim dziele pt. Autobiografia jogina przytacza interpretację swego mistrza Swami Sri Yuktiswar, według którego Ogród Eden odnosi się do ciała człowieka. Owoce w nim się znajdujące to narządy płciowe.

W Europie Zachodniej zakazany owoc był często przedstawiany jako jabłko. Prawdopodobnie było to spowodowane podobieństwem łacińskiego rzeczownika mălum (zło) i innego łacińskiego słowa – mālum (jabłko), zapożyczonego z języka greckiego (μῆλον).

Zakazany owoc w psychologii

Efekt zakazanego owocu (ang. the forbidden fruit effect) to pojęcie pochodzące z psychologii społecznej i związane z funkcjonowaniem poznawczym w bliskiej relacji interpersonalnej. Zjawisko to zachodzi w sytuacji, gdy ktoś zaczyna przejawiać zainteresowanie czymś, co jest zabronione. Skoro jest to z jakiegoś powodu niedostępne, wydaje się bardziej atrakcyjne.

Jest to naturalna tendencja człowieka polegająca na tym, że zbyt łatwe do zdobycia przedmioty (i nie tylko) szybko go nudzą i nie wywołują większych reakcji emocjonalnych. Natomiast jeśli coś jest nieosiągalne, szybko staje się również pożądane.

Przykład. W 2018 roku dowiedziałem się o istnieniu książki pt. O duchowości w sztuce (autor: Wassily Kandinsky). Problem w tym, że w Polsce pozycja ta została wydana w 1996 roku i od tamtej pory nie było żadnego wznowienia. Co prawda była dostępna na jednym z portali aukcyjnych, lecz jej cena... no cóż, moja żona nie chciała się zgodzić, żebym kupił tak drogą książkę. Pamiętam, jak po naszej rozmowie jeszcze bardziej zaczęło mi zależeć na posiadaniu dzieła Kandinsky’ego. Na szczęście udało mi się zapanować nad pragnieniem. Dzięki niech będą bogom wszelakim za istnienie bibliotek!

Każdy człowiek może doświadczyć efektu zakazanego owocu. Reakcja ta wypływa bowiem z chęci poznania (lub zdobycia) czegoś, do czego dotąd nie miało się dostępu. Emocje rosną, kiedy okazuje się, że konsekwencje posiadania "owocu" mogą być niebezpieczne. Wówczas jeszcze bardziej przyciąga on uwagę i zaciekawienie.

Co zazwyczaj robi człowiek, kiedy spotyka na swojej drodze zakazany owoc? Nagle czuje się niezwykle zmotywowany, aby się o nim jak najwięcej dowiedzieć, zgłębić jego naturę i po prostu go zdobyć. W zależności od swojego charakteru ludzie czują pragnienie w różnym natężeniu. W skrajnych przypadkach może być ono wręcz obezwładniające.

Pokonywanie barier narzucanych przez świat lub społeczeństwo daje satysfakcję. Chociaż człowiek jest świadomy potencjalnie nieprzyjemnych konsekwencji, jest również przekonany, że podejmując decyzję o zaspokojeniu pragnienia, kontroluje sytuację.

Dlaczego zakazany owoc lepiej smakuje?

Jako że wolność wyboru jest jedną z najważniejszych potrzeb człowieka, nie dziwi fakt, iż psychologowie od dawna badają fenomen zakazanego owocu. Czy doszli do jakichś ustaleń?

W 1966 roku została opublikowana tzw. teoria reaktancji (oporu psychicznego). Jej twórca, dr Jack Brehm, uważał, że ludzie reagują oporem na odebranie im swobody działania lub ograniczenie możliwości, jakie stały przed nimi otworem.

W dużym skrócie chodzi o nieprzyjemne pobudzenie motywacyjne na sytuacje, osoby lub zasady, które zagrażają lub eliminują określone swobody behawioralne. Reakcja taka ma miejsce, gdy dana osoba czuje, że ktoś lub coś odbiera jej wybór lub ogranicza dostęp do alternatywnego sposobu zachowania.

Teoria reaktancji zakłada, że ​​istnieje coś takiego jak swobodne zachowania, postrzegane jako dostępne w dowolnym momencie. Aby człowiek czuł się wolny, musi mieć odpowiednie zdolności fizyczne i psychiczne, by podjąć pożądane przez siebie działanie. Musi też mieć pewność, że w najbliższej przyszłości również będzie mógł to zrobić.

Istnieje kilka zasad związanych ze swobodnymi zachowaniami i reaktywnością:

• im ważniejsze jest określone zachowanie dla danej osoby, tym większa reakcja na uniemożliwienie danego postępowania;
• im większa proporcja będzie zagrożona lub wyeliminowana, tym silniejsza będzie reakcja;
• wolne zachowanie może być zagrożone poprzez eliminację innego wolnego zachowania – wówczas również pojawia się określona reakcja;
• bardzo ważną rolę w teorii reaktancji odgrywa także uzasadnienie i prawomocność – jeśli bowiem ktoś ogranicza jakieś zachowanie, istnieje ryzyko, że będzie chciał to powtórzyć w przyszłości.

Co ciekawe, omawiana teoria nie zakłada, że każda osoba musi być świadoma własnej reaktancji. Istnieje możliwość całkowicie instynktownego reagowania. Kiedy natomiast ktoś staje się bardziej świadomy swojej reakcji, zaczyna lepiej kierować własnym zachowaniem.

Zakazany owoc cytaty

1. W tym, co zakazane, tkwi urok, który sprawia, że ​​jest to niewyobrażalnie pożądane. – Mark Twain
2. Ludzie zawsze pozostają ludźmi. Najchętniej robią to, czego im nie wolno. – Oksana Pankiejewa, Przekraczając granice
3. Owoc smakuje najlepiej wtedy, kiedy już został zjedzony. – Éric-Emmanuel Schmitt, Intrygantki
4. Zakazane owoce też trzeba myć przed spożyciem. – Cyprian Czernik
5. Tabu w mowie potocznej oznacza wszelkie niedające się uzasadnić ograniczenia wolności człowieka, narzucone przez opinię publiczną. – Mikołaj Kozakiewicz, O miłości prawie wszystko
6. Chociaż zakazany owoc ma słodszy smak, zwykle psuje się szybciej. – Abigail Van Buren
7. Zawsze tęsknimy za rzeczami zakazanymi i pragniemy tego, czego nam się odmawia. – Francois Rabelais
8. Zakazane przyjemności są darzone miłością bez umiaru. Kiedy stają się zgodne z prawem, nie wzbudzają już pożądania. – Kwintylian
9. Nie ma większego rozczarowania, jak dowiedzieć się, że zakazany owoc może okazać się nieprzyjemny. – Rae Foley
10. W rajskim ogrodzie Ewa wykazała się większą odwagą niż Adam, kiedy wąż zaproponował zakazany owoc. Wiedziała, że jest coś lepszego niż raj. – Cezar Borgia

Zakazany owoc w kulturze

Sztuka oraz kultura masowa chętnie sięga po motyw zakazanego owocu. Znajdziemy go w powieściach (szczególnie erotycznych i romantycznych), filmie, teatrze, muzyce czy malarstwie.

Motyw zakazanego owocu w literaturze (najbardziej znane przykłady – nie sposób wymienić ich wszystkich):

1. Forbidden Fruit: Selected Tales in Verse, wybór tekstów Jeana de La Fontaine'a Contes et nouvelles en vers (1665), wyboru i tłumaczenia dokonał Guido Walman w 1998 roku.
2. Jak smakuje zakazany owoc, Ivan Hudec, polskie wydanie Wyd. Śląsk 1988 r.
3. Zakazany owoc - prawdziwa historia mojego romansu z najbardziej wpływowym biskupem Irlandii, Peter de Rosa, Peter Murphy, 1993 r.
4. Forbidden Fruit: Women Write the Erotic, antologia napisana w 1992 przez filipińskie kobiety.
5. Zakazany owoc. Etyka humanizmu, Paul Kurtz, 1999 r.
6. Zakazany owoc, Catherine George, Emilie Rose, 2012 r.
7. Zakazany owoc. Seksualne obsesje kościoła, Seweryn Mosz, 2014 r.
8. Zakazany owoc, Heidi Betts, 2014 r.
9. Zakazany owoc, Carol Townend, 2016 r.

Motyw zakazanego owocu w filmie:

1. Forbidden Fruit (1915), reż. Ivan Abramson
2. Forbidden Fruit (1921), reż. Cecil B. DeMille
3. Forbidden Fruit (1952), reż. Henri Verneuil
4. Forbidden Fruit (2000), reż. Sue Maluwa-Bruce
5. Keeping the Faith (2000), polski tytuł: Zakazany owoc, reż. Edward Norton (debiut reżyserski)
6. Forbidden Fruit (2009), reż. Dome Karukoski
7. Heart of Men (2009), reż. Frank Rajah Arase

Motyw zakazanego owocu w muzyce (jest tego znacznie więcej, ale postanowiłem ograniczyć się do kilku przykładów):

1. Krzysztof Antkowiak – Zakazany owoc
2. Venus – Zakazany owoc
3. Fasolki – Zakazany owoc
4. Rozbójnik Alibaba & Jan Borysewicz – Zakazany owoc
5. Greenzone – Zakazany Owoc
6. Mario WGC – Owoc Zakazany
7. Popek & Matheo – Zakazany Owoc ft. Bracia Figo Fagot

Bibliografia

1. Nathan DeWall, Jon K. Maner, Timothy Deckman, D. Aaron Rouby: Forbidden fruit: Inattention to attractive alternatives provokes implicit relationship reactance, Journal of Personality and Social Psychology, 2011 r.
2. J. W. Brehm: A theory of psychological reactance, Oxford: Academic Press, 1966 r.
3. G.C. Gonzaga, J. Smurda, M. Davies i inni: Love, desire and the suppression of thoughts of romantic alternatives, Evolution and Human Behavior, 2008 r.
4. Brad J. Bushman, Angela D. Stack. Forbidden fruit versus tainted fruit: Effects of warning labels on attraction to television violence, Journal of Experimental Psychology: Applied, 1996 r.
5. Marije Nije Bijvank, Elly A. Konijn, Brad J. Bushman, Peter H. M. P. Roelofsma: Age and content labels make video games forbidden fruit for youth, Pediatrics, 2009 r.