Strona Główna › Rozwój duchowy › Areté

Areté

Personifikacja areté w Bibliotece Celsusa w Efezie (II w.n.e.)

Areté lub arete (gr. ἀρετή) – w dosłownym tłumaczeniu oznacza: doskonałość wszelkiego rodzaju. Najczęściej jest jednak tłumaczona po prostu jako cnota (lub cnota moralna). W swoim najwcześniejszym znaczeniu, pojęcie to wiąże się z realizacją celu lub funkcji: życia w pełni swojego potencjału.

Areté była jednym z najważniejszych i podstawowych pojęć etycznych w filozofii starożytnej Grecji. Wywodzi się z niej nazwa jednego z zasadniczych typów teorii moralnej: etyka aretaiczna (etyka cnót).

Osoby posiadające areté określane były jako dobre (agathon) czy też szlachetne (kalon). Ideałem życia i wychowania była kalokagatia (kalos kagathos) - czyli połączenie piękna i dobra. Brak areté określany był jako kakon.

W niektórych ujęciach, arete jest wyraźnie związana z ludzką wiedzą, gdzie wyrażenia "cnota jest wiedzą" i "arete jest wiedzą" są używane zamiennie. Największym potencjałem człowieka jest wiedza i wszystkie inne zdolności człowieka wywodzą się z tej umiejętności zdobywania i przechowywania wiedzy. Można powiedzieć, że skoro areté jest wiedzą i nauką, najwyższa ludzka wiedza jest wiedzą o samej wiedzy. W takim kontekście, teoretyczne studium ludzkiej wiedzy, którą Arystoteles nazywał kontemplacją, stanowi najwyższą ludzką zdolność i źródło szczęścia.

Areté: historia

Znaczenie areté zmieniało się w czasie. Początkowo termin ten oznaczał bohaterstwo i odwagę (męstwo). W tamtych czasach miejsce każdej jednostki w społeczeństwie (a także jej obowiązki) były precyzyjnie wyznaczone. Cnota polegała więc na ścisłym wypełnianiu zadań związanych ze społeczną rolą danej jednostki. Zwykle wynikały one z jej urodzenia (np. arystokracja posiadała inne powinności niż żołnierz czy robotnik). Bycie cnotliwym człowiekiem utożsamiano zresztą z byciem arystokratą.

Z upływem czasu termin areté przestał być utożsamiany z pochodzeniem społecznym i statusem. W okresie klasycznym  areté zaczęto rozumieć jako możliwość człowieka (lub rzeczy) do wypełniania swojego zadania.

Z takim stanowiskiem nie zgadzał się Sokrates, dla którego areté posiadała znaczenie etyczne. Była cechą moralną (cnotą), dostępną dla każdego człowieka. Sokrates rozprawiał o wielu cnotach, m.in. o odwadze (andreia), sprawiedliwości (dikaiosyne) czy roztropności (sophrosyne). Aby je posiadać, należało jednak wiedzieć, czym naprawdę jest cnota (intelektualizm etyczny). Sokrates uważał bowiem, że postępowanie człowieka zależy wyłącznie od jego wiedzy.

Starożytni Grecy stosowali termin areté w odniesieniu do wszystkiego. Na przykład, doskonałość komina, doskonałość byka hodowlanego i doskonałość człowieka. Znaczenie tego słowa zmieniało się w zależności od tego, co opisywało, ponieważ wszystko jest doskonałe na swój własny specyficzny sposób. Arete mężczyzny różni się od areté konia. Taki sposób myślenia był dominujący już u Platona, co można dostrzec chociażby w platońskiej alegorii jaskini (tzw. jaskinia platońska).

W V i IV wieku p.n.e. pojęcie arete w odniesieniu do człowieka zawierało w sobie spokojniejsze cnoty, takie jak samoograniczenie (sophrosyne) i sprawiedliwość (dikaiosýne). Były one postrzegane jako warunek zdrowej duszy. Platon usiłował opracować filozofię moralną, która wykorzystałaby nowe ujęcie arete, ale dopiero w pracach Arystotelesa ta ​​doktryna w pełni rozkwitła. Przykładem tego sposobu myślenia jest etyka nikomachejska.

Platon stosował też areté w odniesieniu do sportu (lekkoatletyki), a także edukacji młodzieży. Stephen G. Miller zagłębia się w tę kwestię w swojej książce Ancient Greek Athletics. Kształcenie młodych ludzi powinno, według Arystotelesa, iść w kierunku areté. W tym sensie, że młodzieniec ma być nauczany rzeczy, które są przydatne w życiu.

Warto zaznaczyć, że nawet sam Platon mówił, iż areté nie jest czymś, w odniesieniu do czego wszyscy ludzie będą mieć takie samo zdanie.

Nie ma jeszcze porozumienia, co stanowi arete. Coś, co w sposób logiczny prowadzi do sporów o właściwe szkolenie arete. [Stephen Miller: Arete - Greek Sports from Ancient Sources]

W późniejszym czasie, grecka areté rozwinęła się w rzymską virtus, a następnie w chrześcijańską cnotę. Tak właśnie definiujemy ten termin dzisiaj.

Personifikacja

Arete była czasami uosobiona jako bogini, której siostrą była Homonoia (nie mylić z Harmonią), a matką - bogini sprawiedliwości, Praxidike. Arete i Homonoia były znane wspólnie jako Praxidikai. Podobnie jak w przypadku wielu innych pomniejszych bóstw greckich, nie ma zbyt wielu mitycznych opowieści o Arete. Bogini ta była najczęściej po prostu postrzegana jako uosobienie cnót.

Jedyna historia z udziałem Arete pochodzi z V wieku p.n.e. Została przedstawiona przez Prodikosa z Keos (jeden z najwybitniejszych sofistów) i dotyczy wczesnego życia Heraklesa. Według tej opowieści, na rozdrożu, Arete ukazała się Heraklesowi jako młoda dziewica. Zaproponowała mu chwałę i życie pełne walki ze złem. Z kolei Kakia ("zło"), zaproponowała Heraklesowi bogactwo i przyjemności. Oczywiście Herakles zdecydował się podążać ścieżką Arete.

Historia ta została później wykorzystana przez pisarzy chrześcijańskich, takich jak Metody z Olimpu, Klemens Aleksandryjski, Justyn Męczennik oraz Bazyli Wielki. Dwaj ostatni przedstawiają Arete jako nędznie ubraną i nieatrakcyjną postać. U Metodego natomiast Arete została sportretowana bardziej pozytywnie w dziele zatytułowanym Uczta, czyli o dziewictwie (lub też: Uczta Dziesięciu Dziewic)

Bibliografia

• H.G. Liddell, R. Scott: A Greek-English Lexicon, 9th edition, Oxford, 1940.
• Alasdair MacIntyre: Dziedzictwo cnoty. Warszawa, PWN, 1996.
• Stephen Miller: Arete - Greek Sports from Ancient Sources. London, England: University of California Press, 2004, s. 149–152.
• S. Kalinkowski w: Św. Metody z Olimpu, Uczta, Orygenes, Homilie o Pieśni nad Pieśniami. Zachęta do męczeństwa, Warszawa: ATK 1980, s.27-108, seria PSP 24.
• Paul Woodruff: Areté/Agathon/Kakon. W: Encyclopedia of Philosophy. Donald M. Borchert (red.). Thomson Gale, 2006, s. 256.

Kategorie: Rozwój duchowy